Σχέσεις της Γερμανικής με την Ελληνική Γλώσσα

 του Χριστάκη Πουμπουρή

Οι λέξεις, που οι ιστορικοί της γλώσσας παρουσιάζουν ως ινδοευρωπαϊκές, πιστεύω ότι οι πλείστες είναι ελληνικές που πέρασαν σε μητρικές μορφές της Γερμανικής

Οι γλωσσικές σχέσεις της Ελληνικής με τη Γερμανική χάνονται στα βάθη των χιλιετηρίδων. Οι σκαπανείς της Ιστορικής Συγκριτικής Γλωσσολογίας πριν από δύο περίπου αιώνες, πολλοί από τους οποίους ήταν Γερμανοί, φώτισαν με τις ινδοευρωπαϊκές εξισώσεις τους τις σχέσεις των δύο γλωσσών στο επίπεδο κυρίως του λεξιλογίου. Ζεύγη λέξεων, όπως καρπός-Herbst (=φθινόπωρο), οίνος-Wein, δίσκος-Tisch (=τραπέζι), ύδωρ-Wasser, οίδα-wissen, επί-auf, μήν(ας)-Mond/Monat, έργον-Werk, νυν-nun, κύριος-Herr, δεν αναγνωρίζονται χωρίς ειδική γνώση ως κοινής καταγωγής. Ακόμα και μεταγενέστερες όπως διάβολος-Teufel, κυριακόν-Kirche (=εκκλησία) ή ονομασίες πόλεων M?nster από Μοναστήρι, Sankt P?lten από Άγιος Ιππόλυτος, χρειάζονται υπόδειξη για να συσχετιστούν.

Όσον αφορά τις λέξεις που οι ιστορικοί της γλώσσας παρουσιάζουν ως ινδοευρωπαϊκές, πιστεύω ότι πλείστες είναι ελληνικές που πέρασαν σε μητρικές μορφές της Γερμανικής είτε πριν από την κάθοδο ελληνικών φύλων στον ελλαδικό χώρο είτε από ελληνικά φύλα που παρέμειναν στην Ευρώπη. Σ’ αυτό συνηγορούν γλωσσοεξελικτικά δεδομένα των κοινών λέξεων, όπως και το γεγονός ότι δεν είναι καθόλου σίγουρη η ύπαρξη μιας μητρικής ινδοευρωπαϊκής γλώσσας. Εξάλλου, Δαναός εσήμαινε τον προερχόμενο από την περιοχή κάποιου από τους ποταμούς της Ανατολικής Ευρώπης με την ίδια ρίζα (Δούναβης, Δνείστερος, Δνείπερος, Ντον). Αυτό παραπέμπει σε κοιτίδα των Δαναών βορειότερα.

Με την επαφή της με τους αρχαίους συγγραφείς και το Ευαγγέλιο, η Γερμανική πλημμύρισε από ελληνικές λέξεις και επηρεάστηκε βαθιά από τη δομή της Ελληνικής. Περισσότερα από τα αυτούσια δάνεια είναι τα μεταφραστικά δάνεια από την Ελληνική, τα οποία, έστω και αθέατα, υποβοηθούν τη γλωσσική εκμάθηση. Συχνά συνυπάρχουν με το αυτούσιο δάνειο:
σύνθεσις?Synthese, Komposition (λατινογαλλικό), Zusammensetzung

Άλλα μεταφραστικά δάνεια είναι:

σύστασις?Zusammenstellung
πάντως?allerdings
πτώση?Kasus, Fall
εν πάση περιπτώσει?en tout cas in jedem Fall, auf jeden Fall
εκθέτω?ausstellen, aussetzen
αντικείμενο?Gegenstand
αντίθεση?Gegensatz

Πολύ συχνά, αυτούσια ή μεταφραστικά δάνεια αποκτούν παράγωγα και στα Γερμανικά: αντίφαση, αντιφατικός, αντιφατικότητα ?Widerspruch, widerspr?chlich, Widerspr?chlichkeit. Μια πλατιά, όχι πάντα αποκλειστική, νομιμοφροσύνη παρουσιάζει η Γερμανική έναντι της ελληνικής μορφολογίας: Stadion, Paradoxon, Paradoxa, Oxymoron, Oxymora, Praktikum, Praktika, Komma, Kommata, Pharmazeutika. Αυτό συνάδει με τη γενικότερη παρατήρηση ότι η Γερμανική αξιοποιεί περισσότερο ελληνικό γλωσσικό, το οποίο είναι πιο αναγνωρίσιμο απ΄ ό,τι σε άλλες δυτικές τουλάχιστον γλώσσες.

Στον τομέα του παραγωγικού διατηρεί η Γερμανική μια στενή σχέση με την Ελληνική. Αντιπαρέρχομαι τα δεκάδες προθήματα με εμφανή προέλευση, για ν΄ αναφέρω το πρόθημα ent- και τη δεύτερή του μορφή emp-, προερχόμενο από το αντι- που πέρασε και ως anti- στα Γερμανικά και είναι και στις τρεις μορφές άκρως παραγωγικό. Εμφανέστατη είναι και η παρουσία μεταφραστικών δανείων στον χώρο των καταχρηστικών προθέσεων: δυνάμει-kraft, ενόψει-angesichts, παρουσία- in Anwesenheit von, ελλείψει-mangels.

Ουκ ολίγες είναι επίσης στη Γερμανική οι λεγόμενες ελληνοειδείς (gr?koid-) κατασκευές, λέξεις που φτιάχτηκαν εκτός ελληνικού γλωσσικού χώρου από μη Έλληνες: Gas (17ος αι., από Βέλγο γιατρό από χάος), Utopie, Panorama (και οι δύο λέξεις, 18ος αι., Αγγλία), Astronaut (20ός αι. ΗΠΑ), Agronom, Kosmonaut (20ός αι. ΣΕ). Η σύγχρονη Ελληνική επίσης προσφέρει λεξιλόγιο στη Γερμανική. Ποιο; Ο νόμος είναι οικουμενικός και διαχρονικός. Πάντοτε πρόκειται για λεξιλόγιο, όπου η αφετηριακή γλώσσα ξεχωρίζει και πρωτοτυπεί: Gyros, Feta, Souvlaki, Ouzo, Tzatziki, Halloumi.

Πολλές είναι οι επιρροές στον χώρο της Γραμματικής, με πιο κτυπητές τις περιπτώσεις του αντικειμένου στη δοτική, είτε αυτό συνυπάρχει με αντικείμενο αιτιατικής στα λεκτικά ρήματα και στα ρήματα που εμπεριέχουν την έννοια "δίνω", είτε σε ρήματα με ένα και μόνο αντικείμενο δοτικής, όπως danken, gratulieren, raten κατά τα συγχαίρω, ευχαριστώ, συμβουλεύω, τα οποία στα Αρχαία συντάσσονταν με δοτική. Εδώ η Γερμανική υιοθετεί και διατηρεί την αρχαία δοτική, την οποία η Νέα Ελληνική αντικατέστησε με αιτιατική.

Η Γερμανική υιοθέτησε, επίσης, την εν τόπω στάση και την εις τόπον κίνηση της Αρχαίας Ελληνικής. Εδώ επεκτείνει και συστηματοποιεί το φαινόμενο με τρόπο που δημιουργεί περισσότερη διαύγεια και ακρίβεια στις τοπικές σχέσεις, θέτει όμως δασκάλους και μαθητές από όλες τις χώρες ενώπιον μιας ιδιομορφίας, με την οποία πρέπει να συμφιλιωθούν. Σε ελαφρώς καλύτερη θέση βρίσκεται ο μαθητής με στοιχειώδεις γνώσεις από τα Αρχαία Ελληνικά.

Δεν αληθεύει ότι η Γερμανική μοιάζει με τα Αρχαία Ελληνικά στην τοπολογία των ρημάτων. Στα Ελληνικά η θέση του ρήματος είναι ελεύθερη. Στα Γερμανικά υπόκειται σε αυστηρούς κανόνες και είναι κατά κανόνα προβλέψιμη. Σε μια κανονική γερμανική κύρια πρόταση, η θέση του κλινόμενου ρήματος είναι η δεύτερη, ενώ στην πρώτη θέση μπορεί να μπει οποιοδήποτε συντακτικό μέλος, ακόμα και δευτερεύουσα πρόταση. Αν υπάρχει εξαρτώμενο άκλιτο ρήμα (απαρέμφατο, μετοχή), αυτό θα πάει στο τέλος της κύριας πρότασης. Στη δευτερεύουσα πρόταση, το κλινόμενο ρήμα μετατίθεται στο τέλος, ενώ το υποκείμενό του είναι κατά κανόνα αμέσως μετά τη λέξη που εισάγει τη δευτερεύουσα.

Τίποτε από αυτά δεν ισχύει στα Αρχαία Ελληνικά. Απλώς επειδή εδώ βλέπουμε το κλινόμενο ρήμα της κύριας, μεταξύ των πολλών θέσεων που ελεύθερα παίρνει, να εμφανίζεται και στο τέλος, είδαμε ομοιότητα με τα Γερμανικά. Στα Γερμανικά, όμως, ποτέ το κλινόμενο ρήμα της κύριας πρότασης δεν εμφανίζεται στην τελευταία θέση. Οι θέσεις των ρημάτων στα Γερμανικά είναι προβλέψιμες και εύκολα διδάξιμες. Είναι σημαντικό να παρουσιαστούν στον μαθητή σωστά για να τις προσλάβει και να τις συνηθίσει.

Μια σημαντική ομοιότητα Γερμανικής και Νέας Ελληνικής που περνά απαρατήρητη, αλλά συνοδεύει μόνιμα τον ελληνόφωνο μαθητή, έγκειται στο πότε χρησιμοποιείται το οριστικό, πότε το αόριστο άρθρο και πότε το ουσιαστικό δεν χρειάζεται άρθρο. Η Γερμανική προσφέρει αρκετή οικειότητα στον γνώστη της Ελληνικής που θα θελήσει να έρθει σε επαφή μαζί της.
*Μέλος του Συνδέσμου Καθηγητών Γερμανικής Γλώσσας Κύπρου 

Πηγή: www.sigmalive.com