Ποιός φταίει για την κρίση;

Έχουν περάσει  πέντε χρόνια από την στιγμή που άρχισε η κρίση στην  Ελλάδα και παρόλα αυτά, όχι μόνο δεν είμαστε αισιόδοξοι οι περισσότεροι, αλλά το χειρότερο όλων είναι πως δεν συμφωνούμε για τα αίτια  και τους υπαίτιους της κρίσης.

Αυτό δεν πρέπει να μας εντυπωσιάζει εφόσον εδώ και τόσα χρόνια πολιτικό σύστημα και δημοσιογράφοι, από κάθε πλευρά του πολιτικού τόξου  δεν θέλανε να παραδεχθούν ότι υπήρχε τεράστιο πρόβλημα με τις ασφαλιστικές δαπάνες, το έλλειμμα στο ισοζύγιο πληρωμών, το δημοσιονομικό έλλειμμα, το ασφαλιστικό σύστημα, την δομή του ελληνικού κράτους, την έλλειψη μηχανισμών και την χαμηλή παραγωγικότητα.

Οι απόψεις για τις ευθύνες που αποδίδονται σήμερα και τους  καταδεικνυόμενους ως υπεύθυνους διαφέρουν πολύ.  Και δεν έχει καθαρά ιδεολογικό πρόσημο η τοποθέτηση απέναντι στο ζήτημα.  Η κλασσική αντιπαράθεση δεξιάς-αριστερά θέασης, επεκτείνεται σε παραμέτρους όπως το χρονικό εύρος της εποχής που γεννήθηκε το χρέος (μετά το μνημόνιο, διακυβέρνηση Καραμανλή, εποχή Σημίτη, δεκαετία του 80, μεταπολίτευση, διαχρονικές αδυναμίες του νεοελληνικού κράτους), όπως ο γεωγραφικός χαρακτηρισμός της κρίσης (ελληνική, κρίση των χωρών του Ευρωπαϊκού Νότου, κρίση του Παγκόσμιου Καπιταλιστικού Συστήματος) και όπως οι αυτουργοί (Έλληνες πολιτικοί, κύκλοι συμφερόντων στην Ελλάδα, Γερμανική πολιτική, ΔΝΤ, διεθνές τραπεζικό σύστημα).

Ανάλογα με την κάθε προσέγγιση,  κάθε κατηγορία βλέπει και την ανάλογη λύση για το μέλλον. Αν οι αιτίες βρίσκονται στην Ευρώπη, εκεί αναζητούνται και οι αλλαγές που θα φέρουν την εξιλέωση, αν φταίει το ελληνικό πολιτικό σύστημα αυτό πρέπει να υποστεί κάθαρση κ.ο.κ.

Η βολική θέση για τον αριστερό και δεξιό λαϊκισμό ήταν ότι  ευθύνεται αυτούσια η ίδια η απάντηση στην κρίση. Δηλαδή το Μνημόνιο. Αυτός είναι ένας εύκολος τρόπος να βρεθούν ένοχοι, αφού αυτοί είναι μια συγκεκριμένη ομάδα λίγων ανθρώπων αναγνωρίσιμων. Με τη συγκεκριμένη λογική αποποιούνται το δικό τους μερίδιο Έλληνες πολιτικοί, δημοσιογράφοι, εκδότες, ομάδες συμφερόντων εντός συνόρων, επαγγελματικές  ομάδες κ.ο.κ. Η αντίληψη αυτή, ευτυχώς μπορούμε να πούμε σήμερα πως έχει ξεπεραστεί ευτυχώς, καθώς στερείται κάθε σοβαρότητας, αφού και όσοι δεν  το αντιλαμβανόταν μέχρι το 2008, το κατάλαβαν και οι ίδιοι πλέον πως η χώρα είχε πολλά διαρθρωτικά προβλήματα εδώ και δεκαετίες. Το αν το μνημόνιο ήταν η σωστή η απάντηση, αυτό είναι άλλο ζήτημα.

Είναι μια θεμελιώδης τακτική του λαϊκισμού να προσωποποιεί τις ευθύνες σε λίγους, που κατά προτίμηση δεν βρίσκονται μέσα στον λαό και εν ανάγκη είναι προτιμότερο ο αποδιοπομπαίος τράγος να είναι και εκτός επικράτειας. Λαϊκίστικες είναι και οι προσεγγίσεις του τύπου: φταίει εξ ολοκλήρου ή περισσότερο ο Σημίτης, ο Καραμανλής , ο Ανδρέας  αλλά, όλοι αυτοί αφενός δεν είναι ενεργοί σήμερα, αφετέρου υπάρχει συγγένεια με  τις επιλογές των ψηφοφόρων στο παρελθόν, οπότε αυτό το συμπέρασμα δεν εξυπηρετεί και πολύ.

Υπάρχει η γνώμη πως φταίνε οι ευρωπαϊκοί θεσμοί. Άλλοτε κατηγορείται το ενιαίο νόμισμα, επειδή διευκολύνει την ροή κεφαλαίων και αυτό έχει ως αποτέλεσμα να διογκώνονται τα χρέη και να διατηρούνται τα ελλείμματα, άλλοτε λέγεται ότι υπάρχει έλλειμμα δημοκρατίας και ο Νότος ακολουθεί πρόγραμμα λιτότητας που υποβάλλεται από τον Βορρά, άλλοτε ότι οι μηχανισμοί διάσωσης περιορίζουν την εθνική κυριαρχία, άλλοτε κατηγορείται η Ε.Ε. για την έλλειψη μηχανισμών στήριξης (π.χ. ενός κοινού ευρωπαϊκού ταμείου).

Πέραν του ότι αυτές οι αιτιάσεις μεταθέτουν την ευθύνη μακριά από εμάς, το κυρίως πρόβλημα είναι η αντιφατικότητα τους. Η ελεύθερη ροή κεφαλαίων δεν μπορεί να σχετίζεται με αυστηρές πολιτικές που επιβάλλουν τρίτοι και η απαίτηση ύπαρξης μηχανισμών στήριξης ή ενός χρηματοδοτικού ταμείου απαιτεί αυστηρούς μηχανισμούς  ελέγχου, το οποίο έρχεται σε αντίθεση με τις αντιδράσεις περί απεμπολής της εθνικής κυριαρχίας. Η Ευρωπαϊκή ένωση αποτελείται από 17 κράτη, καθένα εκ των οποίων έχει κυβέρνηση, αντιπολίτευση, κέντρα συμφερόντων, ψηφοφόρους, εσωτερικά ζητήματα, κοινωνικές ανισότητες. Έχει επίσης κάποιους θεσμούς αυστηρά οριοθετημένους, όπως είναι η Κεντρική τράπεζα και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Είναι λάθος να πιστεύεται ότι στην Ευρώπη κάνει κουμάντο η Μέρκελ όταν υπάρχουν ισχυρά κράτη σε αυτή, όπως η Γαλλία και η Ιταλία και δυνατές οικονομίες όπως της Ολλανδίας, της Αυστρίας ή της Φιλανδίας Εξάλλου η κοινή γνώμη της Σλοβενίας, του Βελγίου, της Τσεχίας ή της Σλοβακίας, δεν διαφέρουν πολύ στην γνώμη τους απέναντι στην ελληνική κρίση από ότι αυτή της Γερμανίας.

Για να γίνουν αλλαγές στην Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να το θέλει η κοινή γνώμη, κάτι τέτοιο δεν φαίνεται να συμβαίνει, ειδικά στην Βόρεια Ευρώπη.  Οι αλλαγές αυτές όμως, όπως το φανταζόμαστε θα σημαίνουν περισσότερο απώλεια παρά ενίσχυση της εθνικής κυριαρχίας. Είναι λογικό, όταν περιμένεις από άλλους να λύσουν τα προβλήματα σου.

Τέλος, σε εγχώριο επίπεδο, ο κεντρικός άξονας του διαλόγου περιστρέφεται γύρω από το ερώτημα αν «τα φάγαμε όλοι μαζί» ή ποιοι είναι εκείνοι που «τα έφαγαν».  Είναι αυτοί που διορίστηκαν με ρουσφέτια, είναι εκείνοι που έπαιρναν τις μίζες, εκείνοι που χτίζανε τα αυθαίρετα, εκείνοι που δεν πληρώνανε φόρους,  οι συντεχνίες που εκβιαστικά αποσπούσαν και διατηρούσαν προνόμια, οι πολιτικοί που εδραίωσαν ή συντήρησαν όλα τα παραπάνω και άλλα τόσα; Είναι γεγονός ότι κάποιες τακτικές  δεν ενοχλούσαν πριν και εκ των υστέρων χαρακτηρίστηκαν αθέμιτες ή ανήθικες (όπως π.χ. οι ανεξέλεγκτες χωματερές που κόστισαν  ως τώρα πολλά χρήματα σε πρόστιμα από την Ε.Ε.). Σε άλλες περιπτώσεις δεν αντιδρά ή δεν αντιδρούσε ουσιαστικά κανένας (μη έκδοση αποδείξεων). Επίσης, υπάρχουν πολλοί που προσπάθησαν να επωφεληθούν ή να επιβιώσουν  στην δεδομένη κατάσταση (ρουσφέτια, φακελάκια). Μπορεί το πρόβλημα πρώτα από όλα να είναι οι ίδιοι οι μηχανισμοί και όχι οι ηθικοί αυτουργοί, η ατομιστική συμπεριφορά των πολλών ή οι κοντόφθαλμες πολιτικές. Δεν είναι απλά το πρόβλημα των λίγων που με αθέμιτο τρόπο έβγαλαν δις και τα έστειλαν σε offshore εταιρίες, είναι οι στρατιές των αργόμισθων, των διπλοθεσιτών ή των ανθρώπων που στράφηκαν σε αντιπαραγωγικές και παρασιτικές δραστηριότητες, εξαιτίας των δομών της ελληνικής οικονομίας. Η κύρια ευθύνη μπορεί να εντοπιστεί σε κάποιες ελίτ, ωστόσο ο ιδεολογικός προσανατολισμός και η νοοτροπία της πλειοψηφίας, εδώ και δεκαετίες, εδραίωσαν ένα λανθασμένο οικοδόμημα. Μια κοινωνία, όπου διαφορετικές κοινωνικές ομάδες διαγκωνίζονταν για να αυξήσουν τα προνόμια τους και η πολιτεία δίχως να θέλει να δυσαρεστήσει κανέναν έδινε χωρίς να κόβει από αλλού και δίχως αυτό που έδινε να προέρχεται από πλούτο που παρήγαγε η ίδια η Ελλάδα. Όσοι, πολιτικοί προσπάθησαν στο παρελθόν να αναστρέψουν αυτό το κλίμα, εξοβελίστηκαν από το πολιτικό σύστημα. Αν η ελληνική κοινωνία θέλει να αποποιηθεί τις ευθύνες της σήμερα, πρέπει να επιβραβεύσει και να στηρίξει τέτοια άτομα και αυτής της φιλοσοφίας  πολιτικούς σχηματισμούς, αντί να περιορίζεται στον αφορισμό και την υποστήριξη όσων τον εκπροσωπούν. Διαφορετικά, συνεχίζουμε να φέρουμε όλοι ευθύνες καθώς εμμένουμε σε μια στείρα πολιτική συμπεριφορά. Διακιολογημένη η αγανάκτηση αλλά το ίδιο αντιπαραγωγική με το παρελθόν μας.

Β.Τ.