Τεχνική και προπαγάνδα ΙΙ

«Ο καλύτερος τρόπος να ελέγχεις τους ανθρώπους είναι να

τους φοβίσεις». –Νόαμ Τσομσκι, Αμερικανός γλωσσολόγος,

συγγραφέας και ακτιβιστής

‘Η προπαγάνδα αποτελεί σήμερα, στην εποχή της υποτιθέμενης ελεύθερης  ροής της πληροφορίας και της πολυμέρειας της ενημέρωσης, έννοια  με έντονα αρνητική σημασία. συνήθως συνδέεται με τα ολοκληρωτικά  καθεστώτα, ώστε φράσεις, όπως "κομμουνιστική", "φασιστική"  ή "εθνικοσοσιαλιστική προπαγάνδα" να ακούγονται αυτονόητες  περιγραφές μιας πολιτικής πραγματικότητας, ενώ φράσεις ¨δημοκρατική  προπαγάνδα" ή "προπαγάνδα ειρήνης" να ηχούν ως παράδοξες  διατυπώσεις. ωστόσο, η προπαγάνδα, τεχνική γνωστή από την αρχαιότητα,  συστηματοποιήθηκε για πρώτη φορά από τις δημοκρατίες, συγκεκριμένα  τις ηνωμένες πολιτείες, τον 20ό αιώνα. ως μέθοδος αφορά την προβολή  ορισμένων θεμελιωδών εννοιών, απαραιτήτων για την προώθηση των  σκοπών ενός κράτους και την επικράτηση σε μια πολεμική αναμέτρηση. Η προπαγάνδα αποτέλεσε για πρώτη φορά σε πεδίο συστηματοποιητικής  μελέτης και εφαρμογής στις ηνωμένες πολιτείες, ώστε να δικαιολογηθεί η  είσοδος μιας ανερχόμενης αμερικανικής υπερδύναμης στον α' παγκόσμιο  πόλεμο. την ίδια περίοδο στη ρώσική αυτοκρατορία η επανάσταση των μπολσεβίκων σηματοδότησε την έναρξη της περιόδου των ολοκληρωτικών καθεστώτων, που συμπληρώθηκε από τον ιταλικό φασισμό το 1922 και  τον γερμανικό εθνικοσοσιαλισμό το 1933. τα ολοκληρωτικά καθεστώτα  κατέστησαν την προπαγάνδα βασική παράμετρο της εσωτερικής και  εξωτερικής πολιτικής τους, αναδεικνύοντας την σε επιστημονικό  μέγεθος και βασική ιδεολογική παράμετρο του συστήματός τους. οι  αστικές δημοκρατίες αντέδρασαν επιτείνοντας εκ νέου την διαδικασία παραγωγής και ελέγχου πληροφοριών, όμως έως την είσοδό τους στον πόλεμο ουσιαστικά αμύνονταν απέναντι στα αναθεωρητικά ολοκληρωτικά συστήματα. με την έναρξη του πολέμου και τη διεύρυνσή του σε παγκόσμιο επίπεδο, το 1941, η προπαγάνδα των δημοκρατιών επιτάχθηκε, έχοντας εν τω μεταξύ συμμαχήσει με τον κομμουνισμό. Η τελική ήττα των δυνάμεων του άξονα οφείλεται σε σημαντικό βαθμό στα επιτεύγματα της συμμαχικής προπαγάνδας, ενώ ακόμη πιο καθοριστική ήταν η συμβολή της τελευταίας στην εικόνα που διαμορφώθηκε μεταπολεμικά για τα γεγονότα της περιόδου 1939-45.Είναι ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι τόσο οι επιπτώσεις της έκβασης του β' παγκοσμίου πολέμου, όσο και η επιτυχία της συμμαχικής προπαγάνδας αντανακλώνται ακόμη και σήμερα στην ίδια τη χρήση της ορολογίας από ευρύ κοινό, αλλά και από την ιστοριογραφική κοινότητα. για παράδειγμα, γίνεται πάντοτε λόγος για "ναζισμό", ακόμη και για "γερμανικό φασισμό" αντί για τον ορθό ιστορικό όρο "εθνικοσοσιαλισμός". οι πρώτοι όροι μάς αποκαλύπτουν αρκετά για τον τρόπο και με τον οποίο αντιμετώπιζαν την εθνικοσοσιαλιστική Γερμανία και τους πολίτες της οι αστικές δημοκρατικές χώρες και η κομμουνιστική ΕΣΣΔ, ελάχιστα όμως για την εικόνα των ίδιων των γερμανών για τους εαυτούς τους και τα κίνητρα δράσης τους. από αυτή την άποψη παρεμβάλουν ένα σύνολο λανθασμένων κατηγοριών, το οποίο λειτουργεί κατ' εξοχήν διαθλαστικά, ανάμεσα στα πραγματικά κίνητρα δράσης ενός κοινωνικού συνόλου και στις υποτιθέμενες επιδιώξεις του κράτους αυτού. μετά από την άκριτη αποδοχή τέτοιων κατασκευών, που προέρχονται από τα αντίπαλα προπαγανδιστικά επιτελεία, είναι φυσικό να απλοποιείται βολικά η διαδικασία της γένεσης του πολέμου σε πρόχειρα στερεότυπα, όπως "ο Χίτλερ ήθελε να κατακτήσει τον κόσμο" ή "ο επανεξοπλισμός της Γερμανίας προκάλεσε τον παγκόσμιο πόλεμο", διατυπώσεις τόσο χαρακτηριστικές για τη σύγχυση εννοιών και αποτελεσμάτων ή μεθόδων και σκοπών. Συνεπώς, δεν υπάρχει "ναζισμός" αλλά "εθνικοσοσιαλισμός", δεν υπάρχει "εβραιομπολσεβικισμός" αλλά "κομμουνισμός" και "μπολσεβικισμός", δεν υπάρχουν "πλουτοκρατίες" αλλά "δημοκρατίες". οι όροι που εδώ απορρίπτονται ως διαστρεβλωτικοί και ακατάλληλοι για την ιστοριογραφία, χρησιμεύουν μόνο όταν εφαρμόζονται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο ή ως μέρος συγκεκριμένων αναφορών, όχι στην τυπική, ρέουσα αφήγηση. ανακτώντας ή μάλλον εφαρμόζοντας μία νηφάλια, ψυχρή τυπολογική προσέγγιση, σύμφωνα με την οποία θα χρησιμοποιούνται καθιερωμένοι όροι και ονομασίες και δεν θα εκφράζεται προτίμηση προς κάποια πλευρά των εμπολέμων, η ιστοριογραφία θα έχει την δυνατότητα να διαμορφώσει μια πληρέστερη εικόνα για τον σημαντικότερο πόλεμο της ανθρώπινης ιστορίας, χωρίς επιμέρους δαιμονοποιήσεις και κατασκευές’1.Αν η ψυχή μας αποτελεί το σύμπαν μέσα μας τότε ο εγκέφαλος είναι ο Θεός του. Ο ρόλος του εγκεφάλου και οι δυνατότητες του μας αφήνουν άναυδους. Αποτελεί το μεγαλύτερο τμήμα του κεντρικού νευρικού μας συστήματος και είναι δεκτικός στη χειραγώγηση όσο είναι και στη μάθηση. Μια αναφορά και μικρή παρουσίαση του ανθρώπινου εγκεφάλου κρίνεται επιτακτική για τη κατανόηση της προπαγάνδας. Σήμερα, οι τεχνικές προπαγάνδας έχουν αναχθεί σε επιστήμη που σκοπό έχουν τη παρατήρηση και επηρεασμό της νευροφυσιολογίας του ανθρώπινου εγκεφάλου και κατ επέκταση τη προσπάθεια χειραγώγησης των επιθυμιών μας. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος αποτελείται από δύο ημισφαίρια τα οποία χωρίζονται μεταξύ τους από την επιμήκη σχισμή. Το παλαιότερο και πιο πρωτόγονο μέρος του εγκεφάλου βρίσκεται στον ‘ερπετικό φλοιό’. Εδώ λοιπόν εδράζεται ο πυρήνας του ανθρώπινου συναισθηματικού κόσμου. Ο ερπετοειδής εγκέφαλος δεν είναι μια αοριστία. Είναι μια ανατομική πραγματικότητα. Βέβαια έχει καλυφθεί από τον εγκεφαλικό φλοιό, ωστόσο εδράζεται βαθιά μέσα στο προεγκέφαλο. Η σημασία του είναι καθοριστική. Αν μπορούσαμε να επισημάνουμε τα κύρια χαρακτηριστικά του ερπετοειδή εγκεφάλου θα ήταν τα εξής:

Εμμονή, ψυχαναγκαστικές συμπεριφορές

Προσωπικές καθημερινές προκαταλήψεις

δουλική υπαγόρευση σε παραδοσιακά μοντέλα ζωής

Υπακοή σε παραδοσιακές νόρμες, νόμους, θρησκεία και πολιτισμό

Έδρα κάθε είδους τρόπου εξαπάτησης.

Η ερπετοειδής συνείδηση είναι ψυχρή, επιθετική, θυμώδης, άπληστη και παρανοϊκή. Εξακολουθούμε ακόμα και σήμερα να έχουμε έναν ερπετοειδή εγκέφαλο, άθικτο και ενεργό. Ο ερπετοειδής εγκέφαλος δεν είναι κάποια αφηρημένη έννοια, είναι μια ανατομική πραγματικότητα. Έχει καλυφθεί, βέβαια από τον εγκεφαλικό φλοιό, αλλά υπάρχει, βαθιά μέσα στον προεγκέφαλο και αποτελείται από την παρεγκεφαλίδα, τον υποθάλαμο, και , ίσως, από μερικά άλλα όργανα του διεγκέφαλου. Όταν νιώθουμε μια τυφλή οργή, κρύο ιδρώτα η μια αυτάρεσκη απάθεια, μπορούμε να είμαστε βέβαιοι ότι εκείνη τη στιγμή ο ερπετοειδής εγκέφαλος κουμαντάρει την συνείδησή μας.Ο Αδόλφος Χίτλερ συνήθιζε να λέει σαρκαστικά: ‘Δεν είμαι τίποτε περισσότερο από ένας τυμπανιστής κι ένας σαλπιγκτής που συναθροίζει τις μάζες’. Η στόχευση στον ερπετοειδή εγκέφαλο αποτελεί μια πραγματικότητα καθώς εκεί δεν εδράζει η Λογική. Η ανατομική αυτή πραγματικότητα αποτέλεσε εργαλείο χειραγώγησης και προπαγάνδας με σκοπό την επιτυχή έκβαση πολιτικών και άλλων σκοπών. Ένας από τους μεγαλύτερους Ρώσους νευρο φυσιολόγους ο Ιβάν Παβλόφ (1849-1936) του οποίου το όνομα ο Στάλιν χάρισε το 1935 στο Ινστιτούτο Πειραματικής Ιατρικής της Ρωσίας, υποστήριζε πως οι άνθρωποι είναι απλά περίπλοκες ‘μηχανές αντανακλαστικών’. Κατά τον Παβλόφ υπάρχουν τρείς διακριτές καταστάσεις οριακού εξαναγκασμού: Η Ισοδύναμη, η Παράδοξη και η Υπερπαράδοξη. Για να επιτύχει η ‘πλύση εγκεφάλου’ πρέπει να χρησιμοποιηθούν και οι τρείς αυτές καταστάσεις (Conditioned Reflexes and Psychiatry). Οι πρακτικές του βασίστηκαν σε σκύλους οι οποίοι με το άκουσμα ενός συγκεκριμένου ήχου έβγαζαν  σάλια από το στόμα τους καθώς τον είχαν συνδέσει με φαγητό. Η ύπαρξη του ερπετοειδούς εγκεφάλου αποτελεί μια βασική παράμετρο πάνω στη οποία βασίστηκε η μελέτη για τον έλεγχο, καθορισμό και επηρεασμό της κοινής γνώμης στις σύγχρονες δημοκρατικές κοινωνίες. Το κατά πόσο κρίνετε επιτυχής αυτή η προσπάθεια είναι κάτι που χρίζει διεξοδικής ανάλυσης. Οφείλουμε ωστόσο πρώτα να αναφερθούμε στις τεχνικές προπαγάνδας που λαμβάνουν χώρα καθημερινά γύρω μας.

Συνεχίζεται…

Πηγή: wwwagrinioart.gr